พระยอด ขุนพลพะเยา นับเป็นพระที่งดงามมาก ซึ่งสามารถถือได้ว่าเป็นพระเจ้าตนหลวงองค์จำลอง เฉกเช่นพระเนื้อชิน พระเนื้อดินพิมพ์พระชินราชใบเสมา กรุวัดพระพุทธชินราช หรือที่ชาวบ้านชาวเมืองนิยมเรียกว่า “วัดใหญ่” ตลอดจนกรุอื่นๆ ที่ฝากกรุ ที่จำลองมาจากองค์พระพุทธชินราชเช่นกัน 

สืบเนื่องจากน้ำท่วมองค์พระเจ้าตนหลวง เมื่อ ปี พ.ศ.2516 ทำ ให้องค์พระเจ้าตนหลวงได้รับความเสียหายอย่างมาก องค์พระเจ้าตนหลวงเอียง ฐานและสะโพกด้านขวาองค์พระแตกร้าว แล้วในครั้งที่ทำการบูรณะ ใน ปี พ.ศ.2519 ชาวบ้าน เณร ได้ขนก้อนปูนองค์พระเจ้าตนหลวงที่แตกร้าวไปกองไว้ที่ด้านหลัง จึงได้พบพระยอดขุนพลไปประมาณ 20 องค์ จวบจนถึงปี พ.ศ.2535 ก็ได้มีการพบอีกครั้งหนึ่งโดยทหารและชาวบ้านที่ไปช่วยขนก้อนเศษปูนองค์พระที่ชำรุดไปไว้ที่ข้างกำแพงวัด ได้พระยอดขุนพลอีก 20 องค์ ทั้งสภาพที่สมบูรณ์และชำรุดเสียหายอีกบ้างจำนวนหนึ่ง ปัจจุบันนี้กองเศษปูนนี้ถูกทุบหาจนละเอียดหมดแล้ว จากการที่พบพระยอดขุนพลพะเยานั้น ได้พบหลายพิมพ์ และแต่ละพิมพ์ก็จะพบในกรุต่างๆ ทั่วพะเยาเช่นกัน แต่ครั้นเมื่อมีการนำพระพิมพ์เดียวกัน แต่ต่างกันที่กรุมาพิจารณาเทียบเคียงดูจะสังเกตเห็นความแตกต่างจากสภาพดิน กรุ เนื้อพระ ซึ่งมีผู้สันทัดกรณีมากมายได้พิจารณาวิเคราะห์ จนได้ข้อสันนิษฐานไว้ให้พิจารณากันว่า 

ในการที่สร้างองค์พระเจ้าตนหลวงนั้น น่าจะมีการชักชวนชาวบ้านชาวเมือง เจ้าสังเถรทั้งหลาย อุบาสก อุบาสิกาของวัดในเมืองพะเยาและเมืองบริวาร ให้นำดินของวัดตนมาช่วยสร้างองค์พระเจ้าตนหลวง โดยนำดินมาปั้นอิฐ และนำดินมากดพิมพ์พระยอดขุนพล หากเมื่อมาพิจารณากันแล้วในการสร้างองค์พระที่ยิ่งใหญ่ขนาดนี้ ก็น่าที่จะมีการคัดองค์พระยอดขุนพลที่สวยงาม ทั้งแบบพิมพ์และเนื้อดิน วิธีการนวดดิน ตลอดจนวิธีการเผา จะต้องเป็นช่างที่ชำนาญที่สุดในยุคสมัย ส่วนที่เหลือคงจัด มอบให้นำกลับไปที่ถิ่นฐานวัดของตัวเองหรือใส่พระเจดีย์พระธาตุต่อไป 
แม่พิมพ์ที่ใช้กดพระยอดขุนพล มีการสร้างหลายแม่พิมพ์ ซึ่งมีลวดลายแตกต่างกัน เพื่อความรวดเร็วในการสร้างพระยอดขุนพลเพื่อนำไปใส่ในองค์พระเจ้าตนหลวงและ ฐานพระ ซึ่งคาดว่าน่าจะเป็นหมื่นๆ องค์ ซึ่งในหนังสือขอมลาวได้มีบันทึกไว้ ซึ่งนัยว่าน่าจะเกี่ยวข้องกันกับพระเจ้าตนหลวง คือมีชื่อว่า พระมหาพุทธพิมพ์ ซึ่งมีความหมายในตัวชื่อได้สองอย่าง พระพุทธพิมพ์ที่ยิ่งใหญ่ หรือ พระที่มีพระพิมพ์มากมาย 

จาก การกล่าวอ้างข้างต้น น่าจะมีส่วนใกล้เคียงหรือถูกต้องบ้างหากพิจารณากันด้วยหลักของเหตุและผล จากการที่ได้พบองค์พระยอดขุนพลในส่วนของกรุพระเจ้าตนหลวงนั้น การสร้างพระยอดขุนพลในยุคนั้นน่าที่จะสร้างพร้อมกับองค์พระเจ้าตนหลวง ด้วยใช้กรรมวิธีนำพระยอดขุนพลติดที่องค์พระเจ้าตนหลวงแล้วโบกปูนทับไว้ หรือหากคิกให้สนุกๆ เข้ายุคสมัยปัจจุบัน ยอดขุนพลพะเยาคงใช้ช่างหลวงฝีมือเยี่ยมสร้างและใส่ไว้ในองค์พระเรียบร้อย แล้ว ในวันที่เฉลิมฉลองมีผู้คนมากมายมาร่วม นำดินของแต่ละแห่งหนมา แล้วกดดินลงพิมพ์พระนำกลับท้องถิ่นตัวเอง เหมือนปัจจุบันไปวัดไหนๆ ก็มีของแจกกลับมาเหมือนกัน (คิดสนุกๆ นะ แต่ก็อาจมีมูลเหตุก็ได้ น่าพิสูจน์นะ) ทีนี้ลองมาพิจารณากันดูสิว่าพระยอดขุนพลพะเยาที่พบในแต่ละกรุนั้น มีข้อพอสังเกตุหรือข้อแตกต่างกันอย่างไร แต่ลักษณะต่างๆ นั้นคือจุดบ่งบอกธรรมชาติของแต่ละกรุเท่านั้น ซึ่งอาจมีข้อผิดพลาดบ้างก็ไม่ถือเป็นข้อยุติคงต้องหาและศึกษากันต่อๆ ไป

กรุสันธาตุ

ส่วนใหญ่การนวดเนื้อดินไม่มาก เนื้อจะเป็นสองสี สีแดงมีกระแสสีขาว หรือ เนื้อขาวมีกระแสสีแดง จะมีคราบกรุเป็นดินโคลนสีเทาอ่อน และมีราดำคลุมผิวพระ

พระ ยอดขุนพล พิมพ์เดียวกันต่างกรุที่พบ อาจมีลักษณะแตกต่างกันเล็กน้อย การตัดขอบองค์พระ การกดเนื้อหนาบาง ผิวเปิดเนื้อพรุน การเผาเนื้อดิน พระมีหน้ามีตา หรือเส้นสังฆาฏิไม่เหมือนกันหรือตื้น พระยอดขุนพลพะเยาเป็นพระที่มีศิลปะงดงามเป็นพระคู่บ้านคู่เมือง และถ้าจะเรียกให้ถูกให้ควร น่าที่จะเรียกว่า พระเจ้าตนหลวงปรกโพธิ์ พระเจ้าตนหลวงซุ้มเสมา พระเจ้าตนหลวงปรกโพธิ์มีนกปลา ฯลฯ ซึ่งในปัจจุบันนี้ก็ยังนิยมเรียกกันดังเดิมอยู่ ซึ่งสามารถแยกออกได้หลายๆ พิมพ์ ซึ่งในแต่ละแบบพิมพ์นั้นก็นิยมหาสะสมโดยมีความประสงค์ที่แตกต่างกันไป พิมพ์ที่พบมากที่สุดตอนนี้คงต้องยกให้พิมพ์ปรกโพธิ์ รองมาเป็นพิมพ์หอกฉัตรนักสะสมรุ่นก่อนๆ ได้ให้ข้อคิดที่ดีไว้ว่า พิมพ์หอกฉัตร เป็นพระนักรบ พิมพ์ปรกโพธิ์เป็นพระร่มเย็น พิมพ์เสมาเป็นพิมพ์ข้าหลวงข้าราชการจะชื่นชอบ พิมพ์ซุ้มเถาวัลย์ ด้านเมตตา ค้าขายดี พิมพ์ปรกโพธิ์มีนกมีปลาให้ถือว่าร่มเย็นอุดมสมบูรณ์ ก็แล้วแต่ผู้นิยมจะเลือกสะสมกันอย่างไร ก็สุดความปรารถนาเถิด