ปู่เยอย่าเยอ "เทวดาหลวงอารักษ์เมืองหลวงพระบาง" ซึ่งเป็นที่นับถืออย่างสูงของชาวลาวทั่วไป  บูชาประจำบ้านเรือนเพื่อความร่มเย็นเป็นสุข

ตำนานของ ปู่เยอ ย่าเยอ นั้นเป็นผู้มีบุญคุณกับคนลาวมาก เล่ากันว่า นานมาแล้วมีเมืองหนึ่งชื่อ เมืองแถน เกิดอาเพทมีภูเขาลูกหนึ่งเติบโตได้ ภูเขาลูกนี้ได้โตขึ้นและสูงขึ้นไปเรื่อยๆ จนถึงเมืองสวรรค์เป็นเหตุให้แสงอาทิตย์ไม่สามารถสาดส่องลงมาให้ความอบอุ่น แก่ผืนดินได้ ผู้คนในเมืองแถนต่างก็ได้รับเดือดร้อนจากความหนาวเย็น พระยาขุนบรม เจ้าเมืองแถนจึงได้เรียกบรรดาเสนาอำมาตย์ มาปรึกษาว่าจะทำอย่างไรจึงตัดภูเขาที่สูงใหญ่นี้ได้ ปรึกษากันแล้วไม่มีใครสามารถทำการนี้ได้ ก็เลยตกลงใจประกาศหาอาสาสมัครให้ไปตัดเทือกเขานี้ แต่จนแล้วจนรอดก็ไม่มีใครอาสา ในที่สุดก็มีสองเฒ่าผัวเมีย ชื่อ ปู่เยอ ย่าเยอ เข้ามาอาสาไปตัดเขาลูกนี้เอง พระยาขุนบรมดีใจเป็นยิ่งนัก ที่ลงประกาศไปแล้วมีคนมารับอาสา ถึงแม้ว่าในใจจะไม่คาดหวังว่าสองตายายที่แก่เฒ่าจะไปทำการตัดเขานี้จะสำเร็จ หรือไม่

พระยาขุนบรมชื่นชมในความกล้าหาญของสองตายาย จึงประกาศว่า จะประทานให้ทุกสิ่งตามที่สองตายายขอมา ดังนั้นเมื่อก่อนที่ทั้งสองจะอำลาไปตัดเขา สองตายายก็ทูลขอไว้อย่างหนึ่งว่า ถ้าพวกตนปฎิบัติงานนี้จนสำเร็จ แต่เกิดเสียชีวิตลง ขอให้ประชาชนทุกคนอย่าได้ลืมชื่อของพวกตน ว่าแล้วสองตายาย ก็เดินทางมุ่งหน้าไปยังเทือกเขาสูงและลงมือใช้ขวานยักษ์ตัดเขาลูกนี้ทันที ปู่เยอ ย่าเยอ ใช้เวลาตัดภูเขาเป็นเวลา 3 เดือน กับอีก 3 วัน จนในที่สุดภูเขาลูกนี้ก็โค่นพังทลาย แสงสว่างและความอบอุ่นก็กลับคืนสู่เมืองแถนตามเดิม แต่เป็นเรื่องที่น่าเศร้าใจ ภูเขาลูกนี้ได้ล้มลงทับปู่เยอ ย่าเยอ ตายทันที ทำให้ชาวบ้านศรัทธาเฒ่าทั้งสองสืบต่อมาจนถึงทุกวันนี้ เมื่อชาวบ้านจะกินข้าว จะทำการสิ่งใด มักเรียกหาสองเฒ่านี้ด้วยคำว่า “ ปู่มาเย้อ ย่ามาเย้อ ” “ ปู่กินเย้อ ย่ากินเย้อ ” ก่อนเสมอ และจะทำการสักการบูชาทุกปี

ในขบวนแห่วอจะเห็นชุดปู่เยอย่าเยอมีหน้ากลมๆ ขนาดใหญ่ ทำด้วยไม้ประดู่ทาสีแดง ตามตัวมีขนยาวรุงรังทำจากปอ และมีตัว “ สิงแก้ว ” เป็นสัตว์เลี้ยง ชุดปู่เยอย่าเยอและสิงแก้วนี้เป็นของที่ตกทอดคู่เมืองมาแต่โบราณ และมีการซ่อมแซมกันมาตลอด เพราะทุกปีปู่เยอย่าเยอมักถูกชาวบ้านดึงขนออกไปคนหยิบสองหยิบ คนหลวงพระบางถือเคล็ดว่าถ้าใช้ขนของปู่เยอย่าเยอผูกข้อมือให้เด็ก จะช่วยป้องกันภูตผีและสิ่งชั่วร้ายไม่ให้มากล้ำกรายเด็กได้ เด็กคนไหนชอบร้องไห้ พ่อแม่จะหาขนของปู่เยอย่าเยอมาผูกข้อมือให้

ผู้ที่เล่นเป็นปู่เยอย่าเยอและสิงแก้ว ต้องมาจากคนในสายมูลเชื้อเดียวกัน ซึ่งสืบทอดมาแต่อดีต ทั้งยังต้องทำพิธีเซ่นไหว้และครอบครูกันทุกครั้งก่อนสวมชุด ปู่เยอย่าเยอมีบทบาทในพิธีกรรมช่วงบุญปีใหม่มาก ต้องร่วมในขบวนแห่วอ ทั้งขาไปวัดเชียงทอง และกลับวัดมะหาทาด ต้องอยู่ในขบวนแห่พระบางออกจากหอพิพิธภัณฑ์ รวมทั้งเป็นผู้ขึ้นสรงน้ำพระบางเป็นคู่แรกในปะรำ ณ วัดใหม่ ปู่เยอย่าเยอจึงเป็นเสมือนหนึ่งตัวแทนบรรพบุรุษของชาวลาวทั้งหมด