บ่อเหล็กในล้านนาที่มีการขุดขึ้นมาใช้มี หลายแห่ง เช่น บ่อเหล็กเมืองฮอด บ่อเหล็กเมืองแจ๋ม บ่อเหล็กเมืองเชียงแสน บ่อเหล็กเมืองอวน บ่อเหล็กเมืองต้า และบ่อเหล็กเมืองลอง ซึ่งแร่เหล็กเมืองลองยุคจารีตถือว่าเป็นเหล็กที่มีคุณภาพดี และสันนิษฐานว่านำไปใช้อย่างกว้างขวางในล้านนาดังมีคำเปรียบว่า “เหล็กดีเหล็กเมืองลอง ตองดีตองพะเยา” กล่าวกันว่าบ่อเหล็กเมืองลองเป็นบ่อเหล็กที่ใช้ทำศาสตราวุธหรือที่เรียกว่า “ดาบสรีกัญไชย” ของกษัตริย์ล้านนา โดยจะคัดเลือกเอา “ม้อนเหล็กลอง” คือ เม็ดก้อนแร่เหล็กที่เกิดอยู่ภายในก้อนแร่เหล็กลองที่หุ้มคล้ายตลับอยู่ภาย นอกอีกชั้นหนึ่ง เมื่อเขย่าจะเกิดเสียงอยู่ภายในมีสีเขียวปีกแมลงทับ ช่างตีเหล็กจะนำมาตีผสมกับเหล็กปิว(เหล็กลองน้ำหนึ่งหลุมแรก)เป็นดาบสรีกัญ ไชยของกษัตริย์ ส่วนเหล็กปิวที่ไม่ตีผสมม้อนเหล็กลองใช้ทำอาวุธเจ้าเมืองและขุนนาง ประกอบกับภายในเมืองลองมีการสืบทอดช่างเหล็กเป็นตระกูลมาหลายชั่วอายุคน เช่น ตระกูลช่างเหล็ก ตระกูลฟูเหล็ก ฯลฯ อาวุธที่ผลิตขึ้นในเมืองลองจึงถือกันว่าเป็นอาวุธชั้นหนึ่ง มีคุณสมบัติสนิมไม่กินเนื้อเหล็ก มีความคมหากเอาเส้นผมวางบนคมแล้วเป่าเส้นผมจะขาดออกจากกันทันทีโดยเฉพาะ เหล็กลองน้ำหนึ่งที่เรียกว่า “เหล็กปิว” มีความเหนียวหากตีเป็นดาบที่บางจะสามารถหักทบงอหรือขดม้วนได้ ถ้าตีหนาสามารถตัดดาบเหล็กลองที่น้ำต่ำกว่าหรือดาบจากเหล็กบ่ออื่นได้
นอกจากนี้ยังแฝงความเชื่อผีเมือง(ผีพ่อ เฒ่าหลวง)เข้าไปด้วย เช่น เชื่อว่าก้อนแร่เหล็กลองที่เรียกว่า “ตับเหล็ก” หากพกพาจะอยู่ยงคงกระพัน อาวุธที่ทำจากแร่เหล็กลองหากถูกบาดจะทำให้เลือดไหลไม่หยุด มีไว้ในบ้านเรือนโจรขโมยจะไม่ขึ้นเรือนและผีกลัว ฯลฯ ซึ่งคนภายนอกก็ยอมรับว่าอาวุธหรือเหล็กลองมีคุณภาพและเป็นเหล็กศักดิ์สิทธิ์ ดังปรากฏในวรรณกรรมของพญาพรหมโวหาร กวีราชสำนักเมืองนครลำปาง(ภายหลังเป็นกวีประจำราชสำนักเมืองนครเชียงใหม่) ว่า “...ชาติเหล็กปิวดำ บ่จัดเลือกเนื้อ ปืนเก่าเกื้อโบราณ... (เหล็กน้ำหนึ่งไม่รู้เลือกที่จะฟัน ก็ไม่ต่างกับปืนเก่าแก่คร่ำคร่า)” “...จักขัดขวาง บ่เมือสู่ห้อง กลัวเหล็กเมืองลอง ว้องคัด...” หรือศรีวิไชย(โข้) กวีเชื้อสายเจ้านายเมืองนครแพร่ กล่าวในค่าวฉลองคุ้มหลวงของเจ้าหลวงพิริยะเทพวงศ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ เมื่อพ.ศ.๒๔๓๕ ว่า “...มีเจ็ดสิบสอง เหล็กลองกล๋มเกลี้ยง จดจันเจียง แซ่ไว้ . ..ห้าสิบสอง เหล็กลองไหลดั้น ข่ามคงกะพัน มากนัก... ถ้วนเจ็ดสิบสอง เหล็กลองแข็งนัก ต๋ำหนักมิ่งแก้ว มงคล...
ยาว 23 นิ้ว ด้ามยาว 12 นิ้ว สวยสมบูรณ์สุดๆครับตัวดาบคมมากๆครับ ดาบเหล็กลองไม่ได้หาง่ายๆครับ ประวัติมีอีกมากมายเกี่ยวกับเหล็หลองครับ
|