เนื่องในวโรกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว วันที่ 5 ธันวาคมของทุกปี มหาเถรสมาคมจะมีการประกาศรายนามพระเถรานุเถระที่ทำคุณประโยชน์แก่ชาติบ้านเมืองและพระพุทธศาสนาให้ได้รับการเสนอชื่อเลื่อนและตั้งสมณศักดิ์ โดยการเลื่อน และตั้งสมณศักดิ์พระสงฆ์ประจำปี 2551 มีจำนวนทั้งสิ้น 75 รูป แบ่งเป็นฝ่ายมหานิกาย จำนวน 56 รูป ซึ่งในจำนวนนี้มีเพียง 2 รูปเท่านั้นที่ได้ตั้งขึ้นเป็นพระราชาคณะชั้นหิรัญบัฏหรือรองสมเด็จพระราชาคณะ ซึ่ง 1 ในจำนวนนั้นก็คือ  พระธรรมวิมลโมลี วัดศรีโคมคำ จ.พะเยา เป็น พระอุบาลีคุณูปมาจารย์ และทางฝ่ายธรรมยุต จำนวน 19 รูป ซึ่งเลื่อนเป็นพระราชาคณะชั้นเทพ 2 รูป หนึ่งในนั้นคือ พระราชสังวรญาณ(หลวงพ่อไพบูลย์) วัดอนาลโยทิพยาราม พะเยา เป็นพระเทพวิสุทธิญาณ (วิ.)

ริมศาลาแลเห็นทิวทัศน์อันกว้างไกลของดอยหนอกและที่ราบลุ่มเบื้องล่าง มองทุ่งนา และกว๊านพะเยาอยู่ไกลลิบ มุมมองอันงดงามในยามอรุณรุ่งในฤดูหนาวที่เป็นเช้าแห่งการนัดพบของสายหมอกและแสงตะวันทำให้เกิดภาพฝันอันงดงามจับใจ ที่ไหล่ดอยมีพระพุทธรูปองค์ใหญ่นามพระพุทธเมตตานภาวิสุทธิมงคลตั้งตระหง่านอยู่กลางแจ้งไว้ให้ได้กราบไหว้ ตามเส้นทางเดินอันร่มรื่นใต้ร่มใบของแมกไม้ป่าเต็งรัง หอพระแก้ว อันเป็นสถานที่ประดิษฐานพระแก้วและเป็นหอปฏิบัติธรรมอันเงียบสงบเบื้องหลังมีลานโล่งมองเห็นผืนป่าอันเขียวขจีทั่วขุนเขาที่สลับซับซ้อน ถัดเข้าไปจะเป็นเขตสังฆาวาสที่มิได้เป็นเขตหวงห้าม เขตคามแห่งการปฏิบัติธรรม ที่ใครก็เข้าได้เพียงให้ความเคารพสถานที่ที่ต้องการความสงบเงียบ ความวิเวกในท่ามกลางธรรมชาติเพื่อการปฏิบัติธรรมของพระภิกษุสงฆ์ สถานที่ปฏิบัติธรรมอันสงบงดงามท่ามกลางธรรมชาติแห่งนี้สร้างขึ้นด้วยแรงศรัทธาของผู้เลื่อมใสในพระพุทธศาสนาและวัตรปฏิบัติของพระปัญญาพิศาลเถร (หลวงพ่อไพบูลย์ สุมังคโล)) พระสายวิปัสสนาผู้มีลูกศิษย์ลูกหาให้ความศรัทธามากมาย จนสร้างวัดอันงดงามและเป็นสถานที่ปฏิบัติธรรมอันเงียบสงบบนดอยบุษราคัมแห่งนี้

เมื่อเดินทางถึงที่นี่จะพบซุ้มประตูที่ทำด้วยหินทรายและปูนปั้นดินขาว มีลักษณะรูปทรงศิลปะแบบล้านนาบริเวณทางเดินปูด้วยหินทรายประมาณ 200 ขั้น ขึ้นไปถึงด้านบนจะพบกับซุ้มประตูอิฐ หอพระพุทธชินราช พระพุทธเมตตานภาวิสุทธิมงคล รัตนเจดีย์บริวาร 5 องค์ พระอุโบสถที่สวยงามด้วยปูนปั้นเป็นศิลปะสมัยเชียงแสน ใกล้กันเป็นซุ้มประตูมังกรซึ่งแบ่งเขตพระสงฆ์กับฆราวาส ในบริเวณเขตสังฆาวาสจะมีหอประดิษฐานพระเก่า ซึ่งภายในจะมีพระแก้วมรกต พระบุษราคัม พระพุทธรูปทองประดับเพชร พระพุทธรูปทองคำหนัก 273 บาทและพระพุทธรูปที่มีค่ามากมายประดิษฐานอยู่ เวลาเดินชื่นชมความสวยงามของวัดผสมกับความร่มเงาของแมกไม้นานาชนิดในบริเวณนี้ นอกจากนั้นในบริเวณวัดอนาลโยยังประดิษฐานเจดีย์พุทธคยา ที่ย่อส่วนมาจากของจริงที่ประเทศอินเดีย เจดีย์องค์นี้มีความสูง 25 เมตร มีต้นโพธิ์ตรัสรู้อยู่ด้านหลัง ประกอบกับเมืองพะเยามีแม่น้ำอิงซึ่งไหลขึ้นไปทางเหนือคล้ายดังกับแม่น้ำเนรัญชลาในอินเดีย ตะวันคล้อยบ่ายใกล้ค่ำหลังจากที่ชื่นชมความมหัศจรรย์ของสถานปฏิบัติธรรมอันศักดิ์สิทธิ์แห่งดอยบุษราคัม

วัดอนาลโยทิพยาราม  (ถูกตั้งตามนามของ หลวงปู่ ขาว อนาลโย ) ตั้งอยู่บนดอยบุษราคัม บ้านสันป่าม่วง หมู่ที่ 6 ต.สันป่าม่วง จังหวัดพะเยา จากตัวเมืองพะเยา ไปมาเส้นทางพะเยา -เชียงราย ประมาณ 7 กม.แยกซ้ายไปตามทางหลวงหมายเลข 1127 ประมาณ 9 กิโลเมตร  โดยพระปัญญาพิศาลเถร (พระอาจารย์ไพบูลย์ฯ)เป็นอุทยานพระพุทธศาสนา มีศาสนสถานที่สวยงามมากแห่งหนึ่งของประเทศไทย มีเนื้อที่ทั้งหมด 2,800 ไร่ เริ่มการก่อสร้างโดย พระอาจารย์ไพบูลย์ สุมังคโล ขณะท่านอยู่วัดรัตวนาราม ท่านมีปรากฎการณ์เห็นทรายทองไหลลงมาสู่วัดเป็นสายรังสี แสงของทรายทองที่ไหลพรั่งพรูราวกับสายน้ำนั้นอาบวัดทั้งวัดแทบจะกลายเป็นวัดทองคำ ท่านมองทวนลำแสงสีทองไป ก็เห็นเขาที่อยู่อีกฟากหนึ่งของกว๊านพะเยานั้นเอง จากนั้นได้มีโยมอาราธนาไปดู สถานที่สำคัญและแปลกประหลาดเพื่อจะได้สร้างสำนักสงฆ์ไว้เป็นที่บำเพ็ญกุศลของชาวบ้าน คือชาวบ้านมักจะเห็นแสงสว่างเป็นดวงกลมล่องลอยไปมาอยู่บนดอยสูง แสงนั้นดูสว่างเรื่องรองบางทีก็สว่างจ้าเป็นสีเหลืองสดอาบทั้งดอยราวกับเป็นดอยทองคำ เหตุการณ์เหล่านี้มักปรากฎในวันสำคัญทางพุทธศาสนา เช่นวันพระ 8 หรือ 15 ค่ำ เป็นต้น หลังจากที่พิจารณาดูสถานที่แล้วเห็นว่าเป็นสถานที่สวยเหมาะสมแก่การเจริญเมตตาภาวนาเป็นอย่างยิ่ง ควรที่จะสร้างให้เป็นสถานที่พักปฏิบัติธรรม

สมเด็จพระญาณสังวร วัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพฯ เป็นองค์ประธานพิธีวางศิลาฤกษ์ ในวันที่ 14 พฤษภาคม 2525 เวลา 12.45 นาฬิกา จากนั้นก็ได้สร้างสิ่งต่างๆมาจนปรากฏเห็นอยู่ในปัจจุบัน แต่มีอุปสรรคสำคัญอยู่ประการหนึ่งที่ทำให้วัดต้องขบคิดหนักคือ “การขาดแคลนน้ำ” ระหว่างที่ท่านกำลังครุ่นคิดหาทางแก้ไข วันหนึ่งท่านพระอาจารย์ไพบูลย์ได้รับอาราธนานิมนต์ไปเจริญพระพุทธมนต์ ณ พระที่นั่งไพศาลทักษิณในพระบรมหาราชวัง ขณะพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงประเคนเครื่องจตุปัจจัยไทยธรรมมาถึงท่านอาจารย์ พระองค์ทรงมีพระราชปฏิสันถารว่า “ทราบข่าวว่าท่านอาจารย์ได้ไปสร้างสำนักสงฆ์บนเขาสูงที่จังหวัดพะเยาทางฟากกว๊าน คงจะขาดแคลนน้ำ ไม่เป็นไรผมจะปรึกษากรมชลประทานให้”

วันพุธที่ 18 มกราคม 2527 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ พร้อมด้วยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี ทรงเสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมนมัสการ พระอาจารย์ไพบูลย์ สุมังคโล หัวหน้าสำนักสงฆ์อนาลโยเป็นการส่วนพระองค์ ในการเสด็จพระราชดำเนินครั้งนั้น ทรงสราญพระราชหฤทัยเป็นที่ยิ่ง ทรงสนทนาธรรมแล้วทรงเสวยพระกระยาหารค่ำ ณ ที่ประทับรับรองของสำนักสงฆ์อนาลโย ประทับอยู่ตั้งแต่เวลา 15.00 น. จนถึงเวลา 20.00 น. จึงเสด็จพระราชดำเนินกลับและได้ทรงมีพระราชดำริให้กรมชลประทาน จัดสร้างอ่างเก็บน้ำแม่ต๋อม และอ่างเก็บน้ำห้วยทับช้างเพื่อผันน้ำมาใช้บนสำนักสงฆ์ และจ่ายไปยังไร่นาของประชาชน จึงนับเป็นพระมหากรุณาธิคุณล้นเกล้าล้นกระหม่อมเป็นที่สุด
           กระทรวงศึกษาธิการและมหาเถรสมาคม อนุญาตให้เป็นวัดโดยสมบูรณ์ตั้งแต่วันที่ 20 มกราคม 2530 และมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้วัดอนาลโย ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา ประกาศ ณ วันที่ 18 มกราคม 2531 เมื่อวันที่ 10 เมษายน 2532 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามกุฏราชกุมาร เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์ทรงประกอบพิธีบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ ทรงลูกนิมิตอุโบสถและทรงเปิดวัดอนาลโยโดยใช้ระยะเวลาก่อสร้างสิ่งทั้งหมดรวม 6 ปี เศษ

ว่าก็ว่าเถอะแต่ก่อนแต่ไรใครก็ว่าพะเยาเป็นเพียงทางผ่านเท่านั้น รวมทั้งตัวผมเองด้วย เพราะต้องเดินทางขึ้นลงโดยรถบ้างหรือไม่ก็ข้ามฟากฟ้าไปบ้างด้วยว่าต้องหาเงินมาเลี้ยงปากเลี้ยงท้องด้วยการเดินทาง แล้วก็พูดๆ ไปเรื่อยๆ บางครั้งก็สนุกบางครั้งก็สุดเบื่อเลยล่ะ ทำไงได้ “งานคือเงิน เงินคืองานบันดาลสุข” ซึ่งการเดินทางส่วนใหญ่จะเป็นคณะใหญ่(บริษัทท่องเที่ยวยักษ์ใหญ่เมืองไทยมีรายการทีวีของตัวเอง ออกอากาศได้ตลอดเวลาที่เวลาที่ขายโฆษณาสินค้าไม่หมด ผันอากาศเป็นเงินก้อนโต ตลอดจนบริษัททัวร์ชั้นนำทั้งหมดของเมืองไทย ก็จะเขียนรายการแบบนั้น เพราะต้องเลือกสถานที่เด่นๆ ดังๆ สวยงาม ที่พักหรูหราสะดวกสบาย ร้านอาหารที่อร่อยสะอาดประกอบกับเวลาที่เหมาะสมทุกอย่างรวมกัน) มักจะกำหนดปลายทางท่องเที่ยวไว้แล้ว ทำให้รถท่องเที่ยวทุกคันจะวิ่งผ่านพะเยาแรกเริ่มก็มีเหมือนกันแวะกราบสักการะพ่อขุนงำเมือง ชมทิวทัศน์กว๊านพะเยาทะเลสาบน้ำจืดใหญ่อันดับ 3 ของประเทศ อะไรทำนองนี้แหละ จากนั้นไม่นานก็ต้องตัดออก (เสียเวลาเดินทางเพราะเป็นช่วงวิ่งกลับกรุงเทพฯ ต้องแวะทานอาหารที่พิษณุโลก จะเป็นมื้อเที่ยงหรือเย็นก็แล้วแต่) การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยร่วมกับทัวร์อย่างผมนี่แหละ พยายามแล้วพยายามอีกกี่ครั้งที่จะพัฒนาสามเมือง แพร่ น่าน และพะเยาช่วงนั้นผมพยายามทำรายการไหว้พระธาตุประราศีเกิด เชิญท่านอาจารย์หมอหยองนำทัพ ขึ้นเครื่องมาลงเมืองแพร่(ปีขาล พระธาตุช่อแฮ) น่าน(ปีเถาะ พระธาตแช่แห้ง) พะเยา(ปีมะเส็ง พุทธคยาที่วัดอนาลโย) แล้วไปจบที่พระธาตุลำปาง ขึ้นเครื่องกลับกรุงเทพฯ ทำเท่าไรก็ไม่เกิดสักที จวบจนปัจจุบันนี่แหละ แต่เดี๋ยวนี้ค่อยคึกคักขึ้นหน่อยหนึ่งที่ทางจังหวัดจะกู้วัดอติโลการามขึ้น พวกอนุรักษ์ก็ค้านตามเคย อนิจจาพะเยา จะว่าไปตอนนี้ส่วนตัวผมเองก็จะผ่านไปไม่ได้แล้วล่ะ เพราะอย่างไรเสีย “พะเยาได้ชื่อว่าเป็นเมืองที่น่าอยู่ที่สุด ในขณะเดียวกันก็เป็นเมืองที่ยากจนที่สุดเช่นกัน” ตอนนี้เลยต้องอยู่ยาว วันนี้คงจะต้องขอจบไว้เพียงเท่านี้ก่อน วันหน้าค่อยมาว่ากันใหม่ว่า “กว่าจะมาเป็นวัดอนาลโย” เรื่องราวนั้นเป็นมาอย่างไร